zamknij

Wiadomości

Historia inaczej: zniszczenia powojenne Żor i stan gospodarki Zarządu Miejskiego w sprawozdaniu do Obywatela Wojewody

2015-11-22, Autor: Marcin Wieczorek
Marcin Wieczorek, nauczyciel historii w żorskim I Liceum Ogólnokształcącym im. Karola Miarki, jak zwykle rzuca nowe spojrzenie na dzieje Żor. Dzięki jego staraniom, publikujemy dla Was sprawozdanie dla wojewody przygotowane kilka miesięcy po zakończeniu II wojny światowej (pisownia oryginalna).

Reklama

Katowice, dnia 27.10.45

Do Obywatela Wojewody w gmachu

W wykonaniu zarządzenia obyw. Wojewody z dnia 25. 10. 45r. nr. Sm.IV. 1/21, polecającego zbadania rozpiętości zniszczeń miasta Żor oraz stanu gospodarki Zarządu Miejskiego, przedkładam sprawozdanie następujące.

Zgodnie z polecenia obyw. Wojewody w dniu 26-go 10.45r. wyjechała Komisja Wojewódzka w składzie następującym: Mgr. Woldański Aleksander, Inspektor Samorządowy, z ramienia Wydziału Samorządowego jako przewodniczący, Inż. Swiądrowski z ramienia Wydziału Odbudowy oraz Inż. Werbachowski z ramienia T.Z.P, jako członkowie komisji.

Lustracja została przeprowadzona w obecności obyw. Kotasa, burmistrza miasta Żor, ob. Stanka, wiceburmistrza oraz ob. Michałowskiego, przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej.

A. Obszar i liczba mieszkańców.

Obszar miasta Żor w granicach administracyjnych wynosi 1.824,50 ha, w tym własność miasta jako takiego wynosi XXX ha, z czego prypada:
- na drogi niezabrukowane 19,94,97 ha,
- na place budowlane 2,42,47 ha,
- na obszary rolne i łąki 67,79,20 ha,
- na obszary leśne 394,54,22 ha,
- na place publiczne/parki, stadion itp./ 4,60,10 ha.

Oprócz tego posiada miasto kilka ha ulic brukowanych w śródmieściu w niepodzielonych podwórzach.


Liczba mieszkańców przed wybuchem wojny wynosiła 6.173 osób. Na przestrzeni czasu od 1924 r. liczba mieszkańców miasta wzrosła o przeszło 1.000 osób. Wzrost ten świadczy o stałych tendencjach rozwojowych miasta i gdyby nie kilku miesięczne ustabilizowanie się frontu wojennego w pierwszym kwartale 1945r. i związane z tym działania wojenne, które spowodowały zniszczenie miasta w 55 % niewątpliwie zanotowaliśmy dalszy wzrost miasta.

Porównanie tych dwóch cyfr mieszkańców miasta z okresu przedwojennego z obecnym stanem daje różnicę in minus 1181 osób. To porównanie podaję dlatego, ażeby mieć w przybliżeniu obraz nędzy mieszkaniowej, jaka zapanowała w Żorach skoro stwierdzimy wysoki procent zniszczenia miasta. Ludność gnieździ się poza zatłoczonych maleńkich mieszkaniach urągających najprymitywniejszym wymogą higienicznym.

B. Stan zabudowania i wielkość zniszczeń wojennych.


Wg. danych posiadanych przez Wydział Odbudowy uzupełnionych w czasie Komisji miasto Żory posiadało w 1939 r. – 1198 numerów.




Przeciętny procent zniszczenia miasta wyniesie, z uwagi na to, że najbardziej zniszczony jest środek miasta, około 40 % z większych gmachów użyteczności publicznej zostały zniszczone:
1/ Gmach Gimnazjum Państwowego kub. 30.000.00 m3, budowany przed samą wojną, szkody około 60 % od bomb i pocisków.
2/ Budynek szkoły powszechnej wypalony, pozostały tylko mury.
3/ Ratusz wypalony.
4/ Kościół Katolicki z XIV w. – dach spalony sklepienia zwalone.
5/ Szpital Miejski, zniszczony około 40 % od bomb i pocisków.


Dotychczasowa pomoc finansowa udzielona miastu na cele odbudowy:

Z subwencji przeznaczonych powiatowi rybnickiemu w ogólnej sumie 1.426.000,-- zł., miasto Żory otrzymało dotychczas 125.000,00 zł. + 20.000,00 zł. od Wydziału Zdrowia na odbudowę szpitala.

Dotychczas wykonano pracę przy odbudowie:
1/ Miasto dotychczas oczyściło ulice z gruzu, wywożąc go poza obręb miasta, ułożono w tym celu kolejkę wąskotorową. Prace te po oczyszczeniu główniejszych szlaków przerwano z uwagi na brak dalszych kredytów.
2/ Zabezpieczono kosztem około 70.000,00 zł. kilkanaście domów poniemieckich /obecnie pod zarządem T.Z.P./, dla uzyskania mieszkań:
3/ Uruchomiono wodociągi. Koniecznym jest zbadanie i oczyszczenie studni do pobierania wody. Miasto winno przeprowadzić przetarg na te roboty i wynik przedłożyć Wydziału Odbudowy dla uzyskania subwencji na ten cel.
4/ Uruchomiono własnymi środkami i posiadanymi materiałami stację transformatorową i doprowadzenie prądu do miasta. Uzupełnienie sieci miejskiej i przyłączenia rozbioru odbiorów w toku.


C. Sprawy szkolnictwa.


Uzyskany dom poniemiecki na pomieszczenie w nim szkoły powszechnej 7-mio klasowej. Wobec znacznych ilości zapisanych do szkoły/około600/, która to liczba wciąż jeszcze się zwiększa budynek ten okazuje się już nawet przy prowadzeniu dwurazowej nauki niewystarczający. Miasto zamierza odremontować znajdujący się w sąsiedztwie budynek dawnej miejskiej szkoły ewangelickiej, przerobionej za czasów niemieckich na mieszkania i uszkodzony granatami wskutek działań wojennych. Budynek ten po przeróbce mieścić może 3 klasy 5, 5 x 10.00 m. Koszt przebudowy i remontu według wykonanego przez miasto kosztorysu wynosi według cen z r. 1939 około 14.000,00 zł. Wniosek wraz z kosztorysem został wniesiony przez Zarząd Miasta do Wydziału Odbudowy.

Gmach Gimnazjum nie nadaje się w obecnej chwili zupełnie do użytkowania wobec trafienia go dwoma bombami lotniczymi i kulkunastoma granatami. Państwowy Zarząd Budowlany w Rybniku przystąpił w skromnych ramach posiadanych na cele budynków państwowych kredytów w wysokości 400.000,00 zł. do zabezpieczenia i częściowej odbudowy gmachów. Wykonał dotychczas odbudowę murów zwalonego narożnika, zakłada obecnie stropy i przystępuje do wykonania dachu nad odbudowaną częścią – Wydział Odbudowy przewidział w swym preliminarzu budżetowym na IV – ty kwartał br. kwotę około 700.000,00 zł. na odbudowę Gimnazjum. W razie przyznania przez Ministerstwo tej kwoty, prace przy odbudowie będą mogły nabrać szybszego tempa i połowa gmachu będzie mogła być w lecie przyszłego roku oddana do użytku Gumnazjum. W obecnej chwili Gimnazjum mieści się w budynku prywatnym.


Dalszą sprawą jest kwestia sprzętu szkolnego, którego szkoła powszechna nie posiada zupełnie. Z pomocą szkole winno się zająć miasto we własnym zakresie, ponieważ posiada własne drzewo oraz na miejscu tartak.


D. Sprawa szpitala.


Miasto w ramach własnej pomocy i otrzymanej na ten cel subwencji w wysokości 20.000,00 zł. odremontowano tylny budynek szpitalny. Po opuszczeniu go przez wojsko i dalszych przeprowadzonych drobniejszych robót remontowych będzie mógł być tylny budynek szpitala oddany do użytku. Gmach główny jako znacznie zniszczony wymagał by większego nakładu finansowego do 400.000,00 zł. i dłuższego czasu, około półrocznego, do doprowadzenia go do stanu używalności. Odremontowany tylny budynek szpitalny może pomieścić 25 łóżek. Przewiduje się na razie otwarcie tylko oddziału wewnętrznego. Oddział chirurgiczny wymagałby większych wkładów pieniężnych, wobec czego Zarząd Miejski narazie tego działu nie ma zamiaru uruchomić.


Na lekarza miejskiego przewidziany DR. Bielich Wilhelm, który obecnie udziela pomocy lekarskiej osobom kierowanym przez referat Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego. Jak dotąd między Zarządem Miejskim a Dr. Bielichem nie została zawarta umowa, któraby uregulowałą wysokość wynagrodzenia dla lekarza czy to w miesięcznej sumie uposażeniowej, czy też opłaty doraźnej od każdego wypadku. Na tą okoliczność zwróciłem uwagę Zarządowi Miejskiemu, ażeby sprawę wynagrodzenia Dr. Bielicha niezwłocznie uregulował.


E. Wpływy podatkowe i dochody Zarządu Miejskiego.


Zubożenie materialne mieszkańców miasta Żor odbija się w wysokim stopniu na wpływach podatkowych i dochodach Zarządu Miejskiego. […]

Na uwagę zasługuje stosunkowo niski wpływ z podatku lokalowego, który uzasadniony jest brakiem mieszkań, także poszczególne rodziny zamieszkują lokale jedno-izbowe nie podlegające podatkowi lokalnemu. Z kart rejestracyjnych, których Zarząd Miejski wydał 40 sztuk uzyskał kwotę 11.910,00 zł. Łączna zatym suma wpływów podatkowych dla Zarządu Miejskiego wynosi rocznie 107.910,-- zł. Jeżeli uwzględnimy, żę w Zarządzie Miejskim obecnie zatrudnionych 23 pracowników, których uposażenie roczne wynosi około 150.000,00 zł., to wpływy podatkowe wystarczają zaledwie na pensje urzędnicze tylko w ciągu jednego półrocza. Drugie półrocze wykazuje zatym znaczny niedobór i na pokrycie pensyj pracowników miejskich należy uzyskać dotacje ze Skarbu Państwa. Nie mogłem uzyskać z Zarządu Miejskiego danych odnoszących się do wypłaconych sum pracownikom Zarządu Miejskiego w roku budżetowym 1938/39 ażeby przeprowadzić analizę wydatków personalnych w porównaniu z ogólnymi wpływami podatkowymi. Porównując jednak globalną cyfrę wpływów podatkowych osiągniętych w roku budżetowym 1938/ 39 a wynoszącą 108.514,42 zł. z obecną cyfrą 107.910,-- zł. stwierdzić należy katastrofalną sytuację finansową Zarządu Miejskiego w Żorach. […]

Dzisiaj zarówno elektrownie jak i wodociągi nie dają mistu żadnych zysków. Jedynie lasy miejskie mogą dać miastu pewne wpływy, które jednak nie mogą się przyczynić do wyrównania niedoboru.


Badając możliwości stworzenia źródeł dochodowych dla miasta, a wskazanych w memoriale wystosowanym do Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 23 października 1945 r., w postaci parowej cegielni poniemieckiej. Po zbadaniu przez Komisję okazało się, że cegielnia będąca własnością Franza Kunza, obywatela niemieckiego, który zbiegł do Rzeszy, nie jest oddana w zarząd T.Z.P, lecz dysponują nią Zjednoczenie Przemysłu Budowlanego pismem z dnia 17 maja 1945 r. NR. 03/No/Ael, upoważniło do objęcia, zabezpieczenia i uruchomienia cegielni w Żorach położonej przy ul. Folwareckej, Ob. Wilczka Emanuela.


Komisja stwierdziła, żę od dnia 17. maja br. do chwili obecnej z ramienia Zjednoczenia nie została przeprowadzona żadna kontrola. Personel biurowy składający się z dwóch osób oraz zatrudnionych przy odbudowie cegielni 13 robotników utrzymywanych jest wyłącznie ze sprzedaży wyprodukowanej cegły w 1944 r. Po sprzedaniu pozostałej jeszcze cegły brak będzie funduszów na opłacenie zatrudnionego personelu.


Obecnie cegielnia potrzebuje gruntownego remontu ażeby doprowadzić ją do normalnej zdolności produkcyjnej wynoszącej 5.000.000 cegieł rocznie. Kierownik cegielni przedłożył Komisji kosztorys przedsiębiorcy budowlanego Mikołajca, na podstawie którego należy wyłożyć kwotę 48.343,00 zł. ażeby doprowadzić cegielnię do uruchomienia. Oczywiście kwota remontu jest skalkulowana według cen przedwojennych. Jeżeli weźniemy realny mnożnik wynoszący obecnie „20”, koszta remontu wynosiłyby 966.860,-- zł. Na podstawie oświadczenia Inż. Swiądrowskiego i Inż. Werbachowskiego dla uruchomienia cegielni potrzeba półtora miliona złotych.


Po tej wizji lokalnej omówiłem z członkami Rezydium Zarządu Miejskiego i Przewodniczącym Miejskiej Rady Narodowej czy ewentualnie zaciągnięcie pożyczki w jednej z instytucji finansowej przy uwzględnieniu stosunkowo niewielkich wpływów, jakie posiada Zarząd Miejski na obsłużenie zaciągniętej pożyczki, mogłoby rozwiązać w sensie pozytywnym finansowe kłopoty miasta.


W wyniku dyskusji, jaka się na ten temat toczyła z przedstawicielami tamt. Zarządu Miejskiego, ci podzielili moje stanowisko, że rozwiązania uruchomienia cegielni należy szukać w innej płaszczyźnie. Do uruchomienia cegielni należałoby zobowiązać Zjednoczenie Przemysłu Budowlanego, ażeby to przystąpiło niezwłocznie do wyremontowania cegielni będącej w ich zarządzie uwzględniając możliwości finansowe, jakimi dysponuje Zjednoczenie. Problem posiadania cegielni będącej w ruchu na miejscu posiada dla miasta w ten sposób możliwości stopniowego odbudowania zniszczeń wojennych. Zaciągnięcie pożyczki przez Zarząd Miejski przekracza całkowicie możliwości finansowe miasta. A zatym obowiązek uruchomienia cegielni zarówno w interesie miasta jak i Państwa należy przerzucić na Zjednoczenie jako instytucję stojącą mocno finansowo.


Zarząd Miejski wespół z Prezydium Miejskiej Rady Narodowej Prosi usilnie Ob. Wojewodę ażeby użył całego swego autorytetu wobec Zjednoczenia Przemysłu Budowlanego aby to przystąpiło niezwłocznie do uruchomienia cegielni, przychodząc w ten sposób z pomocą zniszczonemu miastu.


F. Najpilniejsza pomoc w materiałach budowlanych.


W obecnej chwili najbardziej potrzebnym materiałem jest szkło. Według obliczeń Zarządu Miejskiego zapotrzebowanie wynosi około 10000 m2. Z tego na cele budynków użyteczności publicznej i samorządowych wypadłoby minimum 1000 m2.


Materiały dekarskie: dachówka z całkowicie zniszczonych domów została już zużyta całkowicie. Miasto ma możność produkcji dachówki cementowej, ale musi sprowadzić w tym celu cement z innych miejscowości. Również znaczne zapotrzebowanie są na papę i smołę.


G. Pomoc finansowa dla miasta.


Dla szybszego tempa odbudowy zniszczonego miasta konieczna jest natychmiastowa pomoc finansowa w formie subwencji na cele usuwania gruzów i remont budynków użyteczności publicznej, w granicach minimalnych 150.000,00 zł. miesięcznie. Jako pierwszą subwencję szczególnie doniosłą i pilną należy Zarządowi Miejskiemu w Żorach udzielić w wysokości 250.000,00 zł. z dniem 1 listopada br.


Według wyjaśnienia inż. Witolda Swiądrowskiego referanta dla odbudowy wsi przy Wydziale Odbudowy Urzędu Wojewódzkiego, Wydział Odbudowy nie jest w stanie ze swych normalnych kredytów w wysokości podanej powyżej dotować Zarząd Miejski w Żorach.


Również Wydział Zdrowia Urzędu Wojewódzkiego winien w swym preliminarzu budżetowym uwzględnić znaczniejszą dotację na rzecz odbudowującego się szpitala miejskiego w Żorach.


Czytaj też:
> Historia inaczej: dramatyczny żorski rok 1945
> Historia inaczej: jak Żory wyglądały po II wojnie światowej?

Oceń publikację: + 1 + 18 - 1 - 0

Obserwuj nasz serwis na:

Zamieszczone komentarze są prywatnymi opiniami Użytkowników portalu. Redakcja portalu tuZory.pl nie ponosi odpowiedzialności za ich treść.

Alert tuZory.pl

Byłeś świadkiem wypadku? W Twojej okolicy dzieje sie coś ciekawego? Chcesz opublikować recenzję z imprezy kulturalnej? Wciel się w rolę reportera tuZory.pl i napisz nam o tym!

Wyślij alert

Sonda

Czy pójdziesz na wybory samorządowe?



Oddanych głosów: 38