Jak nasze miasta i gminy walczą ze smogiem? Sprawdziliśmy kto naprawdę działa, a kto udaje

Partnerami sporządzonego raportu i rankingu są:

- firma Klimosz to jeden z czołowych producentów kotłów żeliwnych oraz stalowych na paliwo stałe oraz kotłów automatycznych na eko-groszek, pelet i biomasę

- firma Kliwent autoryzowany dystrybutor klimatyzatorów, pomp ciepła i oczyszczaczy powietrza marki Daikin

- salon RuckZuck Prestige, Drzwi – Podłogi – Okna – Bramy (z montażem 15% taniej).

Do wszystkich gmin subregionu zachodniego rozesłaliśmy ankiety, w których szczegółowo wypytaliśmy o podejmowane działania na poprawy jakości powietrza. Pytania dotyczyły „twardych”, konkretnych działań, takich jak dotacje dla mieszkańców na wymianę źródeł ciepła, ale nie tylko. Prosiliśmy także o informacje na temat podejmowanych działań edukacyjnych i informacyjnych. Chcieliśmy też poznać nastawienie włodarzy miast gmin do takich kwestii jak wprowadzenie zakazu spalania innych paliw stałych niż węgiel. Nie omieszkaliśmy też sprawdzić, czy urzędnicy sami dają dobry przykład obywatelom – stąd pytanie jakie źródło ciepła używane jest w magistracie.

Na podstawie pozyskanych od samorządów danych określiliśmy 10 kryteriów, według których których sporządziliśmy ranking. Ma on w jasny sposób zidentyfikować i ocenić faktyczne działania lokalnych władz na rzecz czystego powietrza. Zobaczcie, o co spytaliśmy samorządy i jakie przyjęliśmy kryteria:

1. Czy w mieście/gminie obowiązuje program dotacji dla mieszkańców na wymianę źródeł ciepła? (1 punkt)

Pytamy o ekodotacje dla mieszkańców, bo uważamy, że to jedno z najprostszych i najłatwiejszych do wdrożenia narzędzi w walce ze smogiem. Co ciekawe, na 25 gmin w subregionie wsparcie finansowe inwestycji ekologicznych obywateli oferuje tylko 17. Na czarnej liście gmin, które w 2016 roku nie udzielały dotacji są: Czerwionka-Leszczyny, Gorzyce, Kornowac, Krzanowice, Kuźnia Raciborska, Nędza, Pietrowice Wielkie i Rudnik. Dodajmy, że Czerwionce-Leszczynach i Gorzycach zapadły już decyzje o uruchomieniu programów dotacji od 2017 roku.

2. Czy dotacje przysługują również właścicielom nowych budynków? (1 punkt)

To pytanie znalazło się w naszej ankiecie, ponieważ prawo w Polsce nadal zezwala na montaż w nowych domach nieekologicznych kotłów, tzw. kopciuchów. W efekcie, w naszych miastach i gminach ciągle przybywa dymiących kominów! W naszym rankingu jednym punktem nagrodziliśmy tylko te samorządy, które właścicielom nowych budynków oferują dotację na większość źródeł ciepła. Pół punktu przyznaliśmy tym gminom, które dotują jedynie montaż pompy ciepła. Na pochwałę w tej kwestii zasługują: Jastrzębie-Zdrój, Radlin i Świerklany, które właścicielom nowych domów oferują szeroki wachlarz dotacji na ekologiczne źródła ciepła.

3. Jaki procent budżetu Miasta/Gminy wydawany jest na ekodotacje? (0-3 punktów)

Największe rozczarowanie rankingu. Okazuje się, że na rozwiązanie jednego z największych problemów mieszkańców, jakim jest zanieczyszczone powietrze, władze przeznaczają śmieszne pieniądze, najczęściej nieprzekraczające 1% wydatków budżetowych. Najwięcej – 5,6 mln złotych wydał Rybnik, ale to tylko 0,8% budżetu tego miasta. Procentowo najwięcej na dotacje dla mieszkańców wydają gminy Mszana (2,8%) i Jejkowice (2,05%).

A punktowaliśmy tak: przedział od 0, 01% do 1,0% budżetu – 1 punkt, 1,01% - 2,0% budżetu – 2 punkty, pow. 2% budżetu – 3 punkty.

4. Czy Miasto/Gmina dokonało inwentaryzacji źródeł ciepła? (1 punkt)

Wychodzimy z założenia, że żeby wiedzieć jak rozwiązać problem, to najpierw trzeba go zdiagnozować. A więc policzyć ile nieekologicznych źródeł ciepła na terenie gminy jeszcze zostało. Jednym punktem nagrodziliśmy te samorządy, które podjęły ten trud, nawet jeśli badania ankietowe przeprowadzone zostały w ograniczonym zakresie. Taką inwentaryzacją chwalą się: Czerwionka-Leszczyny, Gorzyce, Jejkowice, Radlin, Rybnik i Wodzisław Śląski.

5. Czy na terenie Miast/Gminy przeprowadzane były akcje informacyjne na temat smogu? (1 punkt)

Wszystkie gminy widzą potrzebę uświadamiania i edukowania społeczeństwa. Zakres podejmowanych działań jest szeroki i zróżnicowany: od prelekcji w szkołach, przez plakaty po billboardy. Wiele dobrego w naszym regionie robią też organizacje pozarządowe (np. projekt „Wyjście Smoga”). Zdarzają się nawet oddolne, społeczne inicjatywy jak ostatnia akcja w Rybniku „Nadchodzi błękit”. Przypomnijmy również, że samorządy naszego subregionu przystąpiły do akcji „Gmina z dobrą energią”. W naszym rankingu wszystkim gminom przyznajemy 1 punkt. 

6. Czy na terenie gminy usytuowana jest stacja pomiarowa wskazująca stężenie pyłu zawieszonego (PM10) lub czy w ciągu 12 miesięcy władze gminy zamierzają wystąpić do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska o zlokalizowanie na terenie gminy stacji pomiarowej? (1 punkt)

Aktualnie stacje pomiarowe pyłu zawieszonego prowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska znajdują się w: Godowie, Rybniku, Wodzisławiu Śląskim i Żorach. Z tego powodu to te gminy prezentowane są w niechlubnych rankingach zanieczyszczonego powietrza. Byliśmy ciekawi, jaki jest stosunek włodarzy pozostałych gmin do prezentacji wyników badań stężenia PM10. Czy stać ich na spojrzenie brutalnej prawdzie w oczy, czy też wygodniej im schować głowę w piasek i akceptować sytuację, że konsekwencje pomiarów czystości powietrza ponoszą sąsiedzi? Stąd prowokacyjne pytanie o to, czy w ciągu 12 miesięcy władze zamierzają wystąpić do WIOŚ o zlokalizowanie na terenie gminy stacji pomiarowej. Reakcja? Żaden z prezydentów, burmistrzów i wójtów nie odważył się złożyć takiej deklaracji. Wstyd, panie i panowie! I zero punktów...

7. Czy mieszkańcy mogą zgłaszać przypadki spalania odpadów straży miejskiej lub straży gminnej? (1 punkt)

Z naszych obserwacji wynika, że skuteczna walka z karygodnymi przypadkami spalania odpadów bez udziału straży miejskiej lub gminnej jest niemożliwa. Tylko dzięki szybkiej reakcji strażników można wywrzeć presję na tych, którzy za nic mają apele o niespalanie śmieci. Dlatego 1 punktem nagrodziliśmy samorządy, które wykorzystują straż do walki ze smogiem.

8. Czy straż miejska w okresie od lipca 2015 roku do czerwca 2016 roku wystawiła przynajmniej 1 mandat za spalanie śmieci lub czy władze gminy wystąpiły do sądu rejonowego wniosków o ukaranie za popełnienie wykroczenia z art.191 ustawy o odpadach? (1 punkt)

Wiemy, że poglądy na to czy lepiej karać czy też rozsądniej pouczać są różne. Jako Redakcja stoimy jednak na stanowisku, że czas apeli, próśb i pouczeń już dawno minął. Stawka toczy się o zdrowie i życie nasze oraz naszych dzieci. Dlatego uważamy, że każdy wykryty przypadek spalania odpadów powinien być surowo karany mandatem karnym. Stąd w pytaniu pojawia się symboliczny przynajmniej 1 mandat, mający świadczyć o tym, że straż miejska podchodzi poważnie do zgłoszeń o spalaniu śmieci. W tej kategorii zapunktowały straże z: Czerwionki-Leszczyn, Jastrzębia-Zdroju, Lysek, Raciborza, Radlina, Rybnika, Rydułtów i Wodzisławia Śląskiego.

9. Czy w siedzibie władz Miasta/Gminy zainstalowane jest ekologiczne źródło ciepła? (1 punkt)

To przykre, że na naszym terenie wciąż są samorządy, które zamiast świecić przykładem, ogrzewają budynki magistratów „kopciuchami”. Na czarnej liście dymiących gmin dosłownie i w przenośni są: Gaszowice, Gorzyce, Kornowac, Lubomia, Lyski, Pietrowice Wielkie i Rudnik.

10. Czy Prezydent/Burmistrz/Wójt Gminy opowiada się za wprowadzeniem przez sejmik województwa zakazu spalania innych paliw stałych niż węgiel? (1 punkt)

Eksperci nie mają wątpliwości: dopóki nie zostanie wprowadzony w życie prawny zakaz spalania odpadów produkcji węgla, jakimi są flot i muł, smogu się nie pozbędziemy. Jeśli włodarze miast i gmin nie będą lobbować za tym rozwiązaniem, do przyjęcia przez sejmik województwa stosownej uchwały może nigdy nie dojść. Stąd nasze pytanie. Część odpowiedzi rozczarowuje. „Nie” dla zakazu spalania flotu i mułu mówią: wójt Jejkowic, wójt Pietrowic Wielkich, burmistrz Radlina i wójt Rudnika. Od jednoznacznej odpowiedzi uchylili się: wójt Mszany, wójt Krzyżanowic, burmistrz Rydułtów. Czy to chęć przypodobania się wyborcom?

Tyle kryteria rankingu. A klasyfikacja miast i gmin przedstawia się tak:

> Zobacz szczegółową ocenę wszystkich gmin na infografikach

Już jutro przedstawimy Wam opinie o wynikach rankingu przedstawicieli stowarzyszeń zajmujących się walką ze smogiem. A tymczasem ciekawi jesteśmy, jakie jest Wasze zdanie na temat tego, co na rzecz czystego powietrza w regionie robią nasze samorządy. Komentujcie!