zamknij

Wiadomości

Wawrzyniec, Maciej, Krzyczik było ich wielu, a każdy miał wpływ na Żory

2020-02-01, Autor: Marcin Wieczorek

Co o nich wiecie? Tworzyli wspólnotę Żor, kształtowali kulturę miasta,  zapisali się w kartach historii. Zapytaliśmy o nich historyka i nauczyciela Marcina Wieczorka.

Reklama

Żory to miasto skomplikowanych relacji i ciekawej historii

Historia ewangelicyzmu w Żorach, jest niewątpliwie częścią skomplikowanych dziejów, wielkich zwrotów akcji, społeczności zwolenników nauk Marcina Lutra, którzy już od pierwszej połowy XVI wieku zaznaczyli swoją obecność na ówczesnym Górnym Śląsku.  Kształtowanie się Kościoła ewangelickiego w Żorach to niewątpliwie kilka dość odrębnych momentów na przestrzeni ich dziejów. Czas dominacji trwał niespełna sześć dekad, potem dla wielu stan ukrycia. Później nastąpiło odnowienie w realiach Królestwa Pruskiego, a następnie przemiany, poprzez czasy międzywojnia w II RP, następnie w ramach III Rzeszy Niemieckiej i długie trwanie w realiach Polski Ludowej.   

Żorska parafia ewangelicka  w świetle „Schlesisches Pfarrerbuch” Dietmara Neß`a

Losy parafii odnajdujemy na kartach wielu opracowań, choć niejednokrotnie fragmentaryczne to jednak nadal wnoszą wiele nowych informacji.  Zainteresowanie śląskim ewangelicyzmem nadal jest widoczne  także we współczesnych Niemczech. Ewangelickie wydawnictwo z Lipska przy współpracy „Verein für Schlesische Kirchengeschichte” wydaje serię, która przyjęła formę schematyzmu opisującego poszczególne parafie ewangelickie w poszczególnych regionach historycznego Śląska.  Piąty tom serii, w opracowaniu Dietmara Neß`a ukazał się w 2015 roku.  Licząca ponad pół tysiąca storn praca zawiera biogramy odnoszące się do obszaru według stanu sprzed wybuchu II wojny światowej (stan na 1937 r.), obejmującej niemiecki Górny Śląsk, polski Górny Śląsk-woj. śląskie oraz czechosłowacki Górny Śląsk-podzielony na część karniowską, cieszyńską i opawską.  Biogramy  poszczególnych parafii obejmują okresy od zaistnienia wspólnoty ewangelickiej do roku 1945, czyli likwidacji niemieckiej państwowości na Śląsku, z którą ewangelicyzm jest w tym opracowaniu mocno utożsamiany.  

To już pięć wieków historii żorskich ewangelików

Żory, które nas najbardziej interesują, zostały ukazane w ramach obszaru polskiego Górnego Śląska.  Opis dziejów ewangelików rozpoczyna się od ustalenia momentu zaistnienia gminy ewangelickiej, która powstała na bazie parafii katolickiej, podległej luteranizacji treści kultu i nauczania prawd wiary. Przyjęto datę 1569 rok. Natomiast upadek gminy i rekatolicyzację parafii przyjęto tu datować na 18 stycznia 1628 r. Odrodzenie wspólnoty ewangelickiej nastąpiło stosunkowo późno, bo według opracowania w 1851 r. Jak podaje publikacja,  pierwszy kościół przebudowano z budynku-siedziby bractwa strzeleckiego w 1855 roku. Nową, godną swego miana  świątynię pod wezwaniem Zbawiciela uroczyście pobłogosławiono 25 marca 1931 r.  Powyższe informacje  autor uzupełnił o istotny epizod przynależności orzeskich ewangelików do parafii żorskiej. Orzeskich ewangelików włączono do wspólnoty  dnia 1 listopada 1911 r.  Ci niebawem wznieśli swój filialny kościół pod wezwaniem św. Ducha.  

Jerzy Lison musiał udać się na wygnanie

Ciekawie prezentują się dane dotyczące ewangelickich duchownych obsadzających żorski urząd pastorski. Przyjmuje się, ze pierwszym protestanckim kaznodzieją w Żorach był niejaki  Laurentius (Wawrzyniec). Było to w czasie gdy oficjalnie parafia była jeszcze katolicką.  Wzmianki przytoczone w opracowaniu to lata 1554-1558. Po tym czasie miał ów kaznodzieja opuścić Żory. Osiadł następnie w Opolu. Następnym protestanckim kaznodzieją miał być Matthias (Maciej) w roku 1560, czyli jeszcze przed  przejęciem żorskiego kościoła i powołaniem ewangelickiej wspólnoty. Brak niestety pewnych informacji o pierwszym ewangelickim proboszczu w Żorach.  Już w czasach ewangelickich działali kolejno predykanci: niejaki Krziczik (wzmianka z 1586 r.), następnie Martin (Marcin) Schimbarski w roku 1615. Po tej dacie został przeniesiony na parafię ewangelicką w Warszowicach. Ostatnim ewangelickim duchownym w Żorach  był Georg (Jerzy) Lison wymieniany w 1620 i 1628 r. Zgodnie z postanowieniami cesarskimi w styczniu 1628 roku władze zwierzchnie przejęły klucze od żorskiego kościoła, a plebania musiała być opuszczona przez pastora i jego rodzinę.  Pastor Lison udał się na wygnanie i osiadł na Węgrzech, najpewniej w Siedmiogrodzie. 

XIX wiek przynosi odrodzenie i nowych bohaterów

Odrodzenie oficjalnego ewangelicyzmu w Żorach wiąże się z osobą pastora Ericha Rudolpha Heinricha. Pastor Heinrich pochodził z Raciborza. Gdy obejmował funkcję w Żorach nie miał jeszcze 40 lat. Swoje doświadczenie w pracy duszpasterskiej zdobywał w dolnośląskiej Oławie.  Od 1853 do 1877 roku pod jego władzą znalazły się dwie parafie, gdyż do żorskiej dołączyła rybnicka. Pastor Heinrich pracował do schyłku 1884 r. Zmarł niebawem w lutym 1885 r. W czasie wakatu który trwał do 1887 roku parafią żorską zarządzał pastor Mücke z Golasowic.  W kolejnych latach do 1922 roku następowali po sobie: August Emil Hermann  Mißfelder (1887-1894),  Friedrich Karl August Langner (1894-1905), Friedrich Wilhelm Karl Jendersie (1906-1922), ten ostatni pochodzący spod Kluczborka. Wymienieni pracowali w parafii, po czym byli przenoszeni na inne placówki w obrębie monarchii pruskiej.  Pierwszym pastorem (nadal niemieckim), gdy Żory znalazły się w Polsce międzywojennej,  był Julius Karl Martin Müller (1922-1934).  Po nim trzy lata parafią zarządzał Werner Helmut Otto Kube. Okres lat 1938-1939,  a następnie aż do 1942 roku Żory nie miały oficjalnie obsadzonego urzędu pastorskiego (proboszcza), choć działał tu Gerhard Kanzog, pochodzący z Królewskiej Huty (Chorzów).  Kanzog od 1 grudnia 1942 roku  do początków 1945  oficjalnie kierował parafią ewangelicką w Żorach. Następnie, jak wielu górnośląskich Niemców, musiał opuścić ziemie, które ponownie znalazły się w granicach, tym razem Polski Ludowej. Po wielu latach pracy duszpasterskiej w różnych miejscach w Niemczech, zmarł w Eschenbach w 1978 r.  Na końcu wykazu - pod datą 1953 rok - pojawiła się już przedstawiciel ewangelickiego Kościoła w Polsce  pastor Jan Karpeczki  rezydujący przy parafii w Mikołowie, który najpewniej opiekował się majątkiem i uszczuploną  wspólnotą żorskich ewangelików.   

Na tym kończy się opis dziejów ewangelików żorskich w opracowaniu Dietmara Neß`a. Zapewne opis ten jest ciekawym, mało znanym (z racji publikacji w Niemczech) opracowaniem, które trochę wzbogaca naszą wiedzę o dawnej żorskiej wspólnocie ewangelickiej. 

*Śródtytuły pochodzą od redakcji

 

Oceń publikację: + 1 + 59 - 1 - 4

Obserwuj nasz serwis na:

Zamieszczone komentarze są prywatnymi opiniami Użytkowników portalu. Redakcja portalu tuZory.pl nie ponosi odpowiedzialności za ich treść.

Alert tuZory.pl

Byłeś świadkiem wypadku? W Twojej okolicy dzieje sie coś ciekawego? Chcesz opublikować recenzję z imprezy kulturalnej? Wciel się w rolę reportera tuZory.pl i napisz nam o tym!

Wyślij alert

Sonda

Czy pójdziesz na wybory samorządowe?



Oddanych głosów: 47