Historia inaczej: jak Żory wyglądały po II wojnie światowej?

Sprawozdanie

Z lustracji administracji Zarzadu Miejskiego w Zorach, odbytej w dniach 8. i 9. marca, oraz 11. do 13. marca 1946r.

Lustracji dokonano czesciowo w towarzystwie Ob. Bednorza, kasjera Pow. Kasy Oszczednosci.

Miasto liczy według ostatniego spisu około 4.700 mieszkancow i jest 80% zniszczone wskutek działan wojennych. Odbudowa postepuje bardzo powoli z powodu braku odpowiednich kredytow. Biura Zarzadu Miejskiego mieszcza sie chwilowo w budynku poniemieckim. W najblizszym czasie biura zostana przeniesione do Rynku do budynku własnosci Miejskiej Kasy Komunalnej. Przy dotychczasowym budynku administracyjnym miesci sie rowniez stołowka oraz kuchnia ludowa. Zarzad Miejski zatrudnia bez przerwy Niemcow przy usuwaniu gruzow.

Na specjalna uwage zasługuje budowniczy miejski Ob. Dudek Alojzy, ktory swoje agendy prowadzi bardzo przejrzyscie i skrupulatnie. Sam opracowuje plany, kosztorysy i sam dozoruje przebudowy, odbudowy i usuwaniu gruzow. Ob. Dudek opracował plan miasta, na ktorym uwidoczniono poszczegolne posesje z uwzglednieniem % zniszczenia. W ten sposob Zarzad Miejski jest w obrazie, ktore posesje nalezy oczyscic z gruzu, a ktore budynki mozna i nalezy odbudowac.

Tymczasowy Zarzad Panstwowy oddał gminach miejskich oraz wiejskich o charakterze miejskim zarzad budynkami poniemieckimi Zarzadom Miejskim i Gminnym. Zarzad Miejski w Zorach w osobie budowniczego miejskiego wydzielał materiały budowlane z budynkow rozbitych roznym osobom, ktore potrzebowały materiał (cegła, zelazo, itp.) Czyniono to planowo przy rownoczesnym usuwaniu gruzow, poniewaz budowniczy miejski jest zorientowany, co nalezy zakwalifikowac jako gruz do usuniecia, a co nalezy sprzedac jako materiał budowlany. Niektore z uszkodzonych budynkow nadaja sie do odbudowy. Jezeli referent mienia poniemieckiego jako niefachowiec bedzie sam dokonywał sprzedazy materiały z uszkodzonych budynkow, moga zajsc wypadki, a moze juz zaszły, ze beda burzone obiekty nadajace sie do odbudowy. W tej sprawie porozumiałem sie z Tymczasowym Zarzadem Panstwowym, ktory poszedł na moja koncepcje a mianowicie, aby decyzja z jakiego miejsca nalezy brac materiał budowlany, była u budowniczego miejskiego, zas xxx referent mienia poniemieckiego załatwia tylko formalnosci kancelaryjne.

W ten sposob uniknie sie bezplanowosci i dwutorowosci w administracji mienia poniemieckiego.

[…]

Zwiazane z budownictwem miejskim sa potrzeby szkolnictwa. Gimnazjum miesci sie w szczupłym budynku prywatnym. Szkoła powszechna miesci sie w szczupłym budynku poniemieckim, ktory potrzebuje koniecznie remontu. Do szkoły uczeszcza około 750 dzieci i nauka odbywa sie w okropnych warunkach. Brak dotkliwy ławek, oraz przyborow naukowych. W niektorych klasach dzieci siedza na zbyt wysokich krzesłach, trzymajac ksiazki i zeszyty na kolanach. Szkoła połozona jest przy bardzo ruchliwej ulicy i posiada niewystarczajace boisko. Kwestie boiska rozwiazałoby zamienienie przyległego ogrodu na boisko. Pewnym, ale bardzo małym obciazeniem bedzie uruchomienie w najblizszym czasie trzech klas w dawniejszej szkole xxx ewangelickiej połozonej w bezposredniej bliskosci z obecna szkoła prowizoryczna. Przy tej szkole znajduje sie obszerny ogrod, z ktorego czesc mozna zuzyc jako ogrod szkolny.

Ze wzgledu na powazne zniszczenie wojenne, na specjalna uwage zasługuje opieka społeczna. Uruchomiona przez Zarzad Miejski kuchnia ludowa wydaje codziennie około 530 obiadow. Ostatnio przyznana subwencja w wysokosci 50.000,- zł. została w całosci zuzyta na zakup maki zytniej, pszennej oraz peczaku. Oddział Opieki Społecznej przy Zarzadzie Miejskim nie prowadził dotychczas zadnej ksiegi towarowej. Rowniez nie prowadzono ewidencji wydanych obiadow.

Ksiegi towarowej nie prowadzono rowniez w magazynie przy stołowce. Ksiegi te polecono natychmiast zaprowadzic i prowadzic je biezaco.

[…]

Zakłady uzytecznosci publicznej:

• stacja rozdzielcza pradu i siec elektryczna były bardzo uszkodzone wskutek działan wojennych, przewody pozrywane, słupy po walane, sama stacja była powaznie uszkodzona. Szkody naprawiono własnym kosztem tak, ze miasto posiada oswietlenie. Duzo strat w prawdzie ponosi miasto przez zastapienie w czasie okupacji przewodow miedzianych zelaznymi.
• wodociagi ucierpiały mniej od sieci, jednak na terenie miasta daje sie odczuc brak wody i miasto musi przystapic do budowy nowej studni. Pomimo odczyszczenia studni powaznym nakładem, stan wody sie nie podnosi. Miasto posiada dwie pompy, z ktorych jedna jest trzymana w rezerwie. Przy zakładach wodociagowych odrestaurowano zupełnie zdewastowane łazienki, w ilosci 7 kabin i prysznic.

Szpital Miejski uległ zupełnemu zniszczeniu od bomb. Budynek głowny szpitala potrzebuje powaznej naprawy. Budynek drugi został juz odremontowany. Budynek ten posiada dwa odrebne wejscia jedno na parter, drugie na I. pietro tak, ze moze byc podzielony na oddział zakazny i chirurgiczny. Ogołem posiada szpital obecnie 45 miejsc. Niestety szpital poza łozkami nie posiada zadnego nawet najniezbedniejszego i najmniejszego wyposazenia. Uruchomienie szpitala oraz łazni jest konieczne ze wzgledu na katastrofalne warunki mieszkaniowe i mozliwosci wybuchu epidemii.

Aprowizacje prowadzi Zarzad Miejski w własnym zakresie to znaczy przydziały kontygentowe wykupuje miasto, zas rozprzedaza zajmuje sie Społdzielnia, ktora otrzymuje 10% z dopuszczalnej nadwyzki. Dział ten przeprowadzał niedopuszczalne manipulacje pieniezne. Mianowicie sciagniete od kupcow i przedsiebiorcow opłaty rejestracyjne za rok ubiegły w wysokosci 6.410,- zł. zostały zuzyte, jako kapitał obrotowy w Dziale Aprowizacji. Ponadto dział Aprowizacji trudni sie sprzedaza przydziałow UNRRA, przydziałow tekstylnych, itp., ze np. w miesiacu marcu do 12. obroty tego działu przekraczały 100.000,- zł. gotowki, oprocz towarow nie rozprzedanych, znajdujacych sie w magazynie i to 12 par obuwia meskiego, 5 par obuwia damskiego, 30 m. materiału ubraniowego, 7 kołder i 3 paczki UNRRA. Wszystkie wpłaty i wypłaty z Działu Aprowizacyjnego winne byc wykonywane przez Kase Miejska. Prowadzona w Aprowizacji ksiazka kasowa nie moze byc uznana za ksiazke. Zapisow dokonywano ołowkiem i były prowadzone biezaco. Ksiazka kasowa aprowizacji, została przeze mnie zamknieta, a gotowke odprowadzono do Kasy Miejskiej.

Lista wydawanych kart zywnosciowych, jest tak chaotycznie prowadzona, ze nie mozna stwierdzic, czy ilosc wydanych i zwroconych kart zywnosciowych, jest zgodna. Pod koniec ubr. przeprowadzono rzekomo lustracje z ramienia Aprowizacji przy tut. Starostwie, jednak na slad lustracji nie natrafiłem. Lustracja miała trwac rzekomo 4 dni. Wszystkie niedomagania usunieto na miejscu. Ogolny Dział przy Zarzadzie Miejskim prowadzi Rozek Stefan, sekretarz Miejski, jedyny fachowiec, ktory z długoletnia praktyka samorzadowa. Funkcje sekretarza pełni dopiero od miesiaca. Nalezy natychmiast przystapic do sporzadzenia szczegołowego choc prowizorycznego spisu inwentarza ruchomego jak i nieruchomego, zreorganizowac cała administracje, za ktora odpowiada sekretarz. W registraturze moze pozostac prowadzenie akt sposobem dziennikowym. Składnica akt winna sie znajdowac w registraturze, nie jako dotychczas u referentow.

Majatek miasta jest problematyczny. Nalezy powołac specjalna komisje wybrana przez Miejska Rade Narodowa, ktora dokona ustalenia wartosci poszczegolnych obiektow, wartosci z roku 1939, 1. wrzesnia. Realny w tej chwili majatkiem miasta jest las, ktorego obszar wynosi około 400,- ha. Las ten jednak rowniez ucierpiał wskutek działan wojennych i Zarzad Miejski musiał poczynic pewne wyciecie, aby braki zastapic odpowiednia kultura. Wyciecie i zalesienie jest planowe, poniewaz Zarzad Miejski zatrudnia jako lesniczego fachowa siłe. Drzewo z lasu miejskiego sprzedaje sie tylko za zapłata gotowka.

Burmistrz Ob. Kotas Augustyn, jakkolwiek z dziedziny samorzadu mniej doswiadczony, posiada potrzebne walory do zajmowania stanowiska burmistrza. Poczynienie w kierunku odbudowy zrujnowanego miasta sa dosyc smiałe, jednak przemyslane i przedyskutowane. W poczynieniach nalezy mu udzielic idacego poparcia.

Kasa
Kasjer niefachowiec. Rachmistrza wzgl. buchaltera nie ma, prowadzi wszystko kasjer. Kasjer posiada 2 klucze do tresoru. Wypłat zapomog i t.p. nie wykonuje kasjer, a dany referent. Prowadzone sa nastepujace ksiegi od kwietnia 1945r. do konca pazdziernika ksiege kasowa i ksiege głowna a do listopada dodatkowo jeszcze ks. doch. budz. sum przech. i ks. kontowa. We wszystkich ksiegach zamyka sie miesiecznie nie wliczajac obrotow od poczatku roku ani nie przenoszac sald, co nie daje własciwego obrazu gospodarki Magistratu. Ks. dziennik głowna podzielona jest na rozmaite konta nie dostosowane do gospodarki samorzadowej, ktore z ubiegiem czasu zaniechano wzgl. zaniechano, pomijajac salda. Z chwila objecia kasy przez Ob. Urbanka t.j. od listopada wprawdzie prowadzi sie dostateczna ilosc i jakosc ksiag, ktore zgodne sa z przepisami, ale poniewaz nie daje obrazu od poczatku, nic nie znacza, tak, ze do zamkniecia trzeba bedzie na podstawie dokumentow wzgl. asygnacji nowe ksiegi zakładac.

[...]

Uzywano jedynie asygnacji rozchodowych. Dochody ksiegowano na podstawie kwitow wzgl. odpisow wzgl. zestawienie albo rachunkow i dochodow. Listy płatnicze ksiegowano jako rozchod netto do pazdziernika co nie dawało prawdziwego obrazu sum przechodnich. Przez ksiege sum przechodnich nie przechodza wszystkie inkasowane wypłaty. Zainkasowane kwoty na sumy przech. nakazano odprowadzic zgodnie z przeznaczeniem. Dotychczas nie odprowadzono naleznej wydz. Pow. 22,5% od kart rejestracyjnych ktore inkasował Oddz. Aprowizacji. Własciwie nie mozna było sprawdzic ile zainkasowano i gdzie i ile odprowadzono.

Koniecznie tu jest fachowiec buchalter, ktory zajmie sie rachunkowoscia i kasowoscia, zas kasjer pozostałby tylko kasjerem.